حامد بن فضل‌الله جمالی دهلویجمالی دهلوی، حامد بن فضل‌اللّه، شاعر، تذکره نویس و از مشایخ سهروردیه هند می‌باشد. ۱ - اسامی مختلف جمالی دهلویوی به شیخ جمالی کَنْبَوی، درویش جمالی، ملاجمالی، شاه فضل اللّه جمالی و جمال الدین فضل اللّه نیز شهرت دارد. [۱]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۱ـ۴
[۲]
لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ص۸۱۶، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال‌حاج‌سید جوادی، تهران.
جمالی از قوم کنبو/ کَنْبوه بود که در پنجاب و اطراف دهلی زندگی می‌کردند. ۲ - تاریخ تولدتاریخ تولد وی احتمالاً ۸۶۲ [۳]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۵.
یا ۸۴۵ [۴]
ظهورالدین‌احمد، تذکره و سوانح، ج۱، ص۳۰۴، در تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان وهند، لاهور: پنجاب یونیورسیتی، ۱۹۷۱.
است.درباره دوران کودکی، تعلیم و تربیت و استادان او در علوم ظاهری اطلاع چندانی در دست نیست.۳ - مراد و استاد جمالی دهلوی در تصوفدر تصوف مرید سماءالدین کَنْبوی دهلوی شد. سماء الدین از سلسله سهروردیه و خلیفه کبیرالدین اسماعیل بخاری بود. [۵]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۷.
[۶]
لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس،ص ۸۰۹ چاپ کمال‌حاج‌سید جوادی، تهران.
جمالی در هندوستان و کشورهای اسلامی به سیر و سیاحت پرداخت و در این سفرها با عارفان و شاعرانِ بسیاری، از جمله با عبدالرحمان جامی، دیدار کرد. [۷]
حامد بن فضل‌اللّه جمالی دهلوی، سِیرالعارفین، ج۱، ص۱۳۹، چاپ سنگی، دهلی.
وی نزد سلطان سکندر لودی (حاکم دهلی، ۸۸۵ -۸۹۴)، ظهیرالدین محمد بابر و همایون شاه محترم بود [۸]
محمد صادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین، تذکره صوفیان، ج۱، ص۱۲۳، چاپ محمد سلیم‌اختر، لاهور ۱۹۸۸.
[۹]
لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس،ص۸۱۸، چاپ کمال‌حاج‌سید جوادی، تهران.
۴ - وفاتسال وفات او را ۹۴۲ ذکر کرده‌اند. [۱۰]
محمد صادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین، تذکره صوفیان مدفون در دهلی، ج۱، ص۱۲۳، چاپ محمد سلیم‌اختر، لاهور ۱۹۸۸.
[۱۱]
لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس،ص ۸۱۹ چاپ کمال‌حاج‌سید جوادی، تهران.
۵ - مقبره جمالی دهلویمقبره وی در دهلی و عُرْسِ (سالروز وفات) وی در دهم ذیقعده است. [۱۲]
محمد صادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات‌الصادقین، تذکره صوفیان، ج۱، ص۱۲۳، چاپ محمد سلیم‌اختر، لاهور ۱۹۸۸.
۶ - فرزندان جمالی دهلویجمالی سه‌فرزند داشت: حسن که در ابتدای جوانی درگذشت و جمالی مرثیه‌ای برای وی سرود؛ عبدالحی حیاتی (متوفی)، که شاعر بود؛ و عبدالرحمان، متخلص به گدایی (متوفی)، که او نیز عارف و شاعر بود. [۱۳]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۵۷.
۷ - آثار جمالیآثار جمالی‌عبارت‌اند از: ۱) تذکره سیر العارفین که وی آن را بین سالهای تا ۹۴۱ نوشته و بیشتر شهرتش به سبب تألیف همین کتاب است. این تذکره شرح حال سیزده عارف از سلسله‌های چشتیه و سهروردیه است که آخرین آنان سماءالدین کنبوی است. جمالی در ضمن شرح حالها، به شرح سیر و سفرها و ملاقاتهای خود با شاعران و علما و عرفا نیز پرداخته است.او برای نوشتن شرح حال عارفان از کتابهای معتبر استفاده کرده، اما درباره مرشدش، سماء الدین، بیشتر مشاهدات شخصی خود را نوشته است. [۱۴]
حامد بن فضل‌اللّه جمالی دهلوی، سِیرالعارفین، ج۱، ص‌ـ۱۸۴، چاپ سنگی، دهلی، ۱۳۵۳ ش.
[۱۵]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص ۹۹.
سیر العارفین در ۱۳۱۱ در دهلی چاپ شده است. محمد ایوب قادری آن را از فارسی به اردو ترجمه و در ۱۹۷۶ و ۱۹۸۹ منتشر کرده است. ۲) مرآة المعانی، مثنوی عرفانی به فارسی، که در آن نکات و مسائل را به صورت تمثیل بیان نموده است. [۱۶]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۷۷.
۳) مهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی، که در ۹۰۵، هنگام سفرش به حج، به سفارش اهالی تبریز، سروده است.این مثنوی داستان عاشقانه شاهزاده‌ای به نام ماه و شاهزاده خانمی به نام مهر است . [۱۷]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۹۱.
سید حسام‌الدین راشدی این‌اثر را تصحیح کرده و بر آن مقدمه نوشته و آن را در ۱۳۵۳ در راولپندی به چاپ رسانده است.۴) دیوان اشعار به فارسی. [۱۸]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۸۰.
به جمالی آثار دیگری نیز نسبت داده‌اند، از جمله: بیان الحقایق احوال سیدالمرسلین، در شرح احوال پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله و سلم و تفسیر متصوفانه اقوال ایشان؛ و محبوب الصادقین، که مشتمل بر پنج مثنوی است . [۱۹]
سید حسام‌الدین راشدی، مقدمه راشدی(مقدمه برمهر و ماه، بلندترین مثنوی جمالی)، ص۱۱۰.
۸ - فهرست منابع(۱) ظهورالدین احمد، تذکره و سوانح، در تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان وهند، لاهور: پنجاب یونیورسیتی، ۱۹۷۱. (۲) حامد بن فضل‌اللّه جمالی دهلوی، سِیرالعارفین، چاپ سنگی، دهلی. (۳) مثنوی مهر و ماه، چاپ حسام‌الدین راشدی، راولپندی. (۴) محمد صادق دهلوی کشمیری همدانی، کلمات الصادقین، تذکره صوفیان مدفون در دهلی، چاپ محمد سلیم‌اختر، لاهور ۱۹۸۸. (۵) لعل‌بیگ بن شاه‌قلی سلطان لعلی بدخشی، ثمرات القدس من شجرات الانس، چاپ کمال‌حاج‌سید جوادی، تهران. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جمالی دهلوی»، شماره۴۸۴۲. |